نخستین برخوردهای نظری امامیه با کلام اشعری، در مناظرات شیخ مفید با ابن مجاهد و ابوبکر باقلانى جلوه مى‌کند که بخشى از این مناظرات برجای مانده است (برای اشاره، نک: مفید، الجمل، 24، برای نقل، نک: مسألة...، 21-26). باقلانى در کتاب التمهید، بخش مهمى را نیز به رد امامیه اختصاص داده، اما ردیه نویسى بر امامیه در میان عالمان پسین اشاعره دوام نیافته است.
در آثار کلامى شیخ مفید، به خصوص در اوائل المقالات بر خلاف انتظار، نام صریحى از اشاعره به عنوان یک گروه کلامى مستقل دیده نمى‌شود و در طول سده‌های 5 و 6ق، این گرایش به نشناختن استقلال اشاعره در متون کلام امامى دیده مى‌شود. جالب توجه است که حتى ابن‌شهرآشوب در اواخر سدة 6ق در کتاب مناقب، آنجا که سخن از گروههای مختلف متکلمان آورده است، بر خلاف انتظار نامى از اشاعره در میان نیست (نک: 2/ 46)،به‌نحوی که‌تعمد در آن‌آشکار است.
در مورد رابطة امامیان با اشاعره در سدة 6ق، یادداشتهای پراکندة قزوینى رازی در نقض بسیار شایان توجه است. وی که از مذهب اشاعره شناختى کافى دارد و یادآور مى‌شود که در موطنش ری، یکى از 3 مسجد اصلى از آن‌ِ «اشعریان» است (ص 551 -552)، در عین ابراز دوستى نسبت به معتزلیان و حنفیان عدلى، اشعریان را با صفت «مجبّر» خوانده، و به هر مناسبتى با آنان به مخالفت برخاسته است (مثلاً نک: ص 105، 344، جم).
در دورة پس از مغول، همزمان با تحولى در ساختار کتب کلامى امامیه، عنایتى به کلام اشاعره در کنار کلام معتزله نیز دیده مى‌شود، چنانکه نمونه‌های این توجه را مى‌توان در آثار این دوره، چون قواعدالمرام ابن‌میثم بحرانى (ص 78، 88، جم)، «ارجوزة» کلامى ابن‌داوود حلى (ص 60) و کشف المراد علامة حلى (ص 224، 234، جم) یافت. البته این توجه را نباید به مفهوم تعدیل موضع متکلمان امامى نسبت به مذهب اشعری تلقى کرد و شاهد بر این مدعا یکى از آثار یافت نشدة علامة حلى است‌که‌آن‌را التناسب‌بین‌الاشعریةو فرق‌السوفسطائیة نام نهاده، و در حقیقت ردیه‌ای بر اشاعره بوده است (نک: همو، رجال، 46؛ نیز طباطبایى، 108).
مآخذ: ابن‌ابى‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1379ق/ 1959م؛ ابن اثیر، الکامل؛ ابن‌تومرت، محمد، اعز ما یطلب، به کوشش عمار طالبى، الجزایر، 1985م؛ ابن جوزی، عبدالرحمان، صید الخاطر، بیروت، 1407ق/ 1987م؛ همو، المنتظم، بیروت، 1357- 1359ق؛ ابن‌خلدون، العبر؛ ابن خلکان، وفیات؛ ابن داوود حلى، حسن، «ارجوزة فى الکلام»، سه ارجوزه، به کوشش حسین درگاهى و حسن طارمى، تهران، 1367ش؛ ابن‌سعد، محمد، کتاب الطبقات الکبیر، به کوشش زاخاو و دیگران، لیدن، 1904- 1915م؛ ابن‌شهرآشوب، محمد، مناقب آل ابى‌طالب، قم، چاپخانة علمیه؛ ابن‌عساکر، على، تبیین کذب المفتری، بیروت، 1404ق/1984م؛ ابن‌قتیبه، عبدالله، تأویل مختلف الحدیث، بیروت، دارالجیل؛ ابن‌میثم بحرانى، میثم، قواعد المرام فى علم الکلام، قم، 1398ق؛ ابن ندیم، الفهرست؛ ابونعیم اصفهانى، احمد، اخبار اصبهان، به کوشش ددرینگ، لیدن، 1934م؛ اسفراینى، شاهفور، التبصیر، به کوشش محمد زاهد کوثری، بیروت، 1408ق/ 1988م؛ اشعری، على، مقالات الاسلامیین، به کوشش ریتر، ویسبادن، 1980م؛ بغدادی، عبدالقاهر، الفرق بین الفرق، به کوشش ابراهیم رمضان، بیروت، 1415ق/1994م؛ تبصرة العوام، منسوب به مرتضى بن داعى رازی، به کوشش عباس اقبال آشتیانى، تهران، 1364ش؛ حاجى خلیفه، کشف؛ خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، قاهره، 1349ق؛ خوارزمى، محمد، مفاتیح العلوم، به کوشش فان فلوتن، لیدن، 1895م؛ داک؛ ذهبى، محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، 1405ق/1985م؛ همو، میزان الاعتدال، به کوشش على محمد بجاوی، قاهره، 1382ق/1963م؛ سبکى، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به‌کوشش محمود محمد طناحى و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، 1383ق/1964م؛ سمعانى، عبدالکریم، الانساب، به‌کوشش عبدالله عمر بارودی، بیروت، 1408ق/1988م؛ سهمى، حمزه، تاریخ جرجان، بیروت، 1407ق/ 1987م؛ سیدمرتضى، على، الفصول المختارة، نجف، کتابخانة حیدریه؛ شهرستانى، محمد، الملل و النحل، به کوشش محمد فتح‌الله بدران، قاهره، 1375ق/ 1956م؛ صریفینى، ابراهیم، تاریخ نیسابور (منتخب السیاق عبدالغافر فارسى)، به کوشش محمد کاظم محمودی، قم، 1403ق؛ طباطبایى، عبدالعزیز، مکتبة العلامة الحلى، قم، 1416ق؛ عبدالقادر قرشى، الجواهر المضیئة، حیدرآباد دکن، 1332ق؛ عتبى، محمد، تاریخ یمینى، ترجمة ناصح جرفادقانى، به کوشش جعفر شعار، تهران، 1345ش؛ علامة حلى، حسن، رجال، نجف، 1381ق/1961م؛ همو، کشف المراد فى شرح تجرید الاعتقاد، قم، مکتبة المصطفوی؛ فخرالدین رازی، اساس التقدیس، قاهره، 1354ق/1935م ؛ قاضى عبدالجبار، شرح الاصول الخمسة، به کوشش عبدالکریم‌عثمان، قاهره،1384ق/1965م؛همو، المغنى، قاهره،1380ق/1961م؛ قزوینى‌رازی، عبدالجلیل، نقض، به‌کوشش جلال‌الدین‌محدث‌ارموی، تهران،1358ش؛ کوثری، محمد زاهد، مقدمه بر تبیین کذب المفتری (نک: هم، ابن‌عساکر)؛ مفید، محمد، الجمل، نجف، 1368ق؛ همو، مسألة اخری فى النص على على (ع)، قم، 1413ق؛ مقدسى، محمد، احسن التقاسیم، بیروت، 1408ق/1987م؛ موسى، جلال محمد، نشأة الاشعریة و تطورها، بیروت، 1982م؛ یاقوت، بلدان؛
لیست کل یادداشت های این وبلاگ
ربیع الثانی جمادی الاول
نوروز
منابع و مآخذ سرگذشت منصب صاحب دیوا نی در دوران ا یلخا نان
سرگذشت منصب صاحب دیوا نی در دوران ا یلخا نان 2
سرگذشت منصب صاحب دیوا نی در دوران ا یلخا نان 1
اشاعره 12
اشاعره 11
اشاعره 10
اشاعره 9
اشاعره 8
اشاعره 7
اشاعره 6
اشاعره 5
اشاعره 4
[همه عناوین(42)][عناوین آرشیوشده]
